آیا کارفرما در زمان جنگ باید حقوق را پرداخت کند؟ (حقوق کارگر در جنگ)
آریا تدبیر
مقدمه
در دنیای پرتلاطم امروز، بحران‌هایی مانند جنگ، اعتراضات گسترده، یا وضعیت‌های فوق‌العاده می‌توانند فعالیت‌های اقتصادی را با اختلال روبه‌رو کنند. حقوق کارگر در جنگ یا پرداخت حقوق در زمان جنگ یکی از مسائل مهم برای کارفرمایان و کارگران میباشد. در چنین شرایطی، پرسش‌هایی اساسی برای کارفرمایان و کارگران مطرح می‌شود؛ از جمله:
آیا در زمان جنگ یا بحران نظامی، کارفرما همچنان موظف به پرداخت حقوق است؟ اگر کار تعطیل شود، چه بر سر تعهدات دو طرف می‌آید؟
در این مقاله، ابعاد حقوقی، عملی و سیاستی این موضوع را به‌صورت کامل بررسی می‌کنیم. شرکت آریا تدبیر ذهن تولید کننده نرم افزار حسابداری، با ارائه ماژول حقوق و دستمزد کمک شایانی در این حوزه نموده است.
1. جایگاه حقوق کار در شرایط غیرعادی
در عرف حقوقی، قرارداد کار تابع اصل «استمرار و تعهد دوطرفه» است؛ یعنی تا زمانی که قرارداد به‌صورت رسمی فسخ نشده باشد، کارگر موظف به ارائه خدمت و کارفرما مکلف به پرداخت مزد است.
اما در وضعیت‌های خاص مانند جنگ یا حالت فوق‌العاده، اصل تداوم قرارداد می‌تواند با چالش مواجه شود.
قانون کار جمهوری اسلامی ایران و قوانین بین‌المللی (مانند مقاله‌نامه‌های سازمان بین‌المللی کار – ILO) معمولاً در چنین مواردی، اصل قرارداد را محترم می‌دانند، مگر اینکه «حادثه قاهره» یا فورس ماژور رخ داده باشد. حقوق کارگر در جنگ یا پرداخت حقوق در زمان جنگ یکی از مسائل مطرح شده در این قرارداد ها میباشد.
2. تعریف و نقش «فورس ماژور» (قوه قاهره)
فورس ماژور چیست؟
«فورس ماژور» به حوادثی اطلاق می‌شود که:
- غیرقابل پیش‌بینی‌اند
- کنترل آن‌ها خارج از اراده طرفین است
- انجام تعهدات را غیرممکن یا بسیار دشوار می‌کنند
جنگ، شورش مسلحانه، اشغال نظامی، بمباران شهرها یا قطع کامل ارتباطات از جمله مصادیق پذیرفته‌شده فورس ماژور هستند.
اثر فورس ماژور بر قرارداد کار
در صورت وقوع فورس ماژور:
- قرارداد کار می‌تواند به حالت تعلیق درآید (نه فسخ)
- کارفرما ممکن است به‌طور موقت از پرداخت حقوق معاف شود
- اما باید مستندات قانونی برای اثبات فورس ماژور را ارائه دهد (مثلاً دستور تعطیلی از سوی دولت، گزارش تخریب، تهدید مستقیم به جان نیروها و …)
3. تعلیق قرارداد کار: نه پایان، نه بی‌تعهدی
طبق ماده 15 قانون کار:
«در صورت بروز حادثه‌ای که انجام کار را غیرممکن نماید، قرارداد کار به‌صورت موقت معلق می‌شود. پس از رفع حالت اضطراری، قرارداد به حالت اول بازمی‌گردد.»
بنابراین:
- کارفرما باید وضعیت را در اسرع وقت به اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی اطلاع دهد
- در صورت تعلیق، کارگر بیکار تلقی نمی‌شود، بلکه موظف به بازگشت در اولین فرصت است
- کارفرما نیز موظف است پس از بازگشت شرایط، مقدمات اشتغال مجدد را فراهم کند
4. سناریوهای واقعی در زمان جنگ
سناریو ۱: تعطیلی کامل شهر به‌دلیل حمله نظامی
کارگاه به دلیل ناامن بودن منطقه تخلیه می‌شود. در این حالت:
- کارفرما می‌تواند فعالیت را تعلیق کند
- پرداخت حقوق ممکن است متوقف شود
- کارگر حق مراجعه به بیمه بیکاری دارد
سناریو ۲: فعالیت بخشی از نیروها از راه دور
شرکت بخشی از کارکنان را به دورکاری هدایت می‌کند. در این حالت:
- پرداخت حقوق کامل ضروری است
- قراردادها فعال و متعهد باقی می‌مانند
- تنها محل کار تغییر کرده، نه ماهیت تعهد
سناریو ۳: تعطیلی بدون اعلام رسمی دولت
در این حالت، کارفرما باید دلایل مستند و قابل قبول ارائه دهد. بدون مستندات رسمی، تعلیق خودسرانه تلقی شده و کارفرما مسئول پرداخت حقوق خواهد بود.
5. نقش دولت، بیمه و نهادهای حمایتی
بیمه بیکاری
در صورت تعلیق اجباری فعالیت‌ها، کارگران می‌توانند مشمول بیمه بیکاری شوند. این فرآیند نیازمند معرفی به اداره کار و ارائه دلایل غیرارادی بودن بیکاری است.
بسته‌های حمایتی دولتی
در برخی بحران‌ها، دولت برای حمایت از کارفرمایان و کارگران:
- یارانه دستمزد پرداخت می‌کند
- وام‌های حمایتی می‌دهد
- بیمه سهم کارفرما را می‌بخشد
که کارفرمایان باید از این ظرفیت‌ها آگاه باشند.
6. تفاوت شرایط در مشاغل دولتی و خصوصی
| موضوع | بخش خصوصی | بخش دولتی و نهادهای عمومی |
|---|---|---|
| تعلیق قرارداد | نیازمند اطلاع و تأیید اداره کار | با دستور مستقیم نهاد مافوق انجام می‌شود |
| پرداخت حقوق در بحران | بستگی به فورس ماژور دارد | معمولاً حقوق تا مدتی ادامه دارد |
| امنیت شغلی | کمتر | بیشتر |
| امکان دورکاری | وابسته به ماهیت شغل | تسهیل‌شده‌تر |
7. پیشنهادهای حقوقی و اجرایی برای کارفرمایان در شرایط جنگی
اضافه کردن بند فورس ماژور در قرارداد کار
مستندسازی دلایل تعطیلی یا تعلیق
تعامل شفاف با کارکنان و اداره کار
ثبت دقیق زمان شروع/پایان بحران برای امور بیمه
استفاده از ابزارهای فناوری برای استمرار دورکاری
پیش‌بینی ذخیره اضطراری مالی یا منابع انسانی
جمع‌بندی حقوق کارگر در جنگ یا پرداخت حقوق در زمان جنگ
آیا کارفرما موظف به پرداخت حقوق در زمان جنگ است؟
بله، اگر کارگاه فعال باشد و خدمات دریافت می‌شود
خیر، اگر فعالیت به‌صورت مستند و موجه به حالت تعلیق درآمده و ادامه خدمت ناممکن باشد (طبق ضوابط فورس ماژور)
در حالت تعلیق، قرارداد پابرجا باقی می‌ماند اما حقوق ممکن است پرداخت نشود؛ مشروط به مستندات کافی و ثبت در اداره کار.
در نهایت، اصل بر تداوم تعهد، شفافیت، تعامل و مستندسازی است. جنگ شرایطی ویژه است که نیازمند درک متقابل و اجرای دقیق قانون میان کارفرما و کارگر میباشد. حقوق کارگر در جنگ یا پرداخت حقوق در زمان جنگ یکی از مسائل مهم برای کارفرما یا کارگران میباشد که در این مقاله به تفضیل به آن پرداختیم.
پاسخ دهید